رويا بافي تا واقعيت‌نگري در مناظره های انتخاباتی

 روزنامه اطلاعات در یادداشتی به قلم ابوالقاسم قاسم زاده نوشت:

پخش مناظره‌ها و گفتگوهاي راديو ـ تلويزيوني از جذابيت‌هاي انتخابات در ايران است. در كشورهاي ديگر از جمله اروپا و آمريكا اوج مبارزه انتخاباتي در ارائه برنامه‌ها و نقد نظرها از طريق مناظره‌هاي انتخاباتي به مردم است.

در ايران از سال 88 به بعد مناظره زنده راديو ـ تلويزيوني نامزدهاي انتخابات رياست جمهوري شكل و شمايل ديگري پيدا كرد.

در آن سال كه احمدي‌نژاد هم از نامزدهاي رياست جمهوري بود، مناظره‌هاي انتخاباتي مبدل به ميدان جنگ ‌سياسي شد. بدعتي در آن مناظره‌ها ايجاد شد و آن بيان اتهام‌‌ها عليه طرف مقابل با واژه‌هايي چون «مي‌گويند» و «بگم.بگم» بود و هنوز هم بسياري آن مناظره معروف تلويزيوني را به ياد دارند كه كانديدايي پوشه‌اي از كاغذ و عكس را در مقابل دوربين‌ نشان مي‌داد و به رقيب اصلي خود مي‌گفت: «من اينجا عكسي از خانمي از بستگان نزديك شما دارم، مي‌خواهيد آن را نشان دهم!؟» و چند بار نيم خيز شد و با تكرار همين جمله و نشان ندادن عكس، طرف مقابل خود را عصباني و در برابر چنين حركت ضد اخلاقي متحير كرده بود. در همين مناظره بود كه آن فرد چندين بار از رقيب انتخاباتي خود پرسيد: «شما مي‌دانيد هاشمي رفسنجاني و خانواده او، ناطق نوري و فرزندانش در اين كشور چه مي‌كنند؟» هيچگاه نگفت كه چه مي‌كنند، اما رقيب انتخاباتي را براي پاسخ به چنين اتهام‌هايي، زير فشار قرار داد. تجربه تلخ آن مناظره‌ها خسارت بسياري بر سلامت اخلاقي انتخابات وارد كرد. همان تجربه تلخ و تكرار آن شيوه خسارت بار در مناظره‌‌ها در انتخابات رياست جمهوري، موجب شد براي اين دوره، ابتدا تصميم گرفته شود، مناظره‌ها مستقيم نباشد و بعد از ضبط تلويزيوني پخش شود، اما با تجديد نظر صورت گرفته، قرار شد همچنان مناظره‌ها مستقيم و زنده باشد.

به نظر نگارنده اگر در همان زمان، دادستان كل كشور به عنوان «مدعي العموم»، رسماً اعتراض مي‌كرد و در بيانيه‌اي جنبه‌هاي خلاف شرع و عرف اخلاق عمومي اقدام آن كانديدا را هشدار مي‌داد، اكنون دغدغه‌اي نبود و نگراني از بروز رفتار خلاف اخلاق در مناظره‌ها با پخش مستقيم رفع مي‌شد. هنوز بسياري رعايت اخلاق در مبارزه سياسي و انتخاباتي را خواهان هستند، اما اين كار نيازمند وجود ضوابط و رعايت آن در مناظره‌هاست كه نقش دادستان كل كشور در اين بخش بسيار حساس و تعيين‌كننده به نظر مي‌رسد.

از خطرهاي ديگر در مناظره‌هاي راديو ـ تلويزيوني، «رويابافي» است كه از پايه‌هاي عمده آن وعده‌هاي غيرقابل تأمين با در نظر گرفتن شرايط مالي و اقتصادي كشور است. هرگاه كه انتخابات رياست جمهوري در هر كشوري انجام مي‌پذيرد، نگاه اصلي به كاستي‌ها و نيازهاي گوناگون مردم معطوف مي‌شود. انتخابات به يك اعتبار يعني نقد وضع موجود براي آينده بهتر، اما اگر نامزدهاي انتخاباتي واقعيت‌ها را در نظر بگيرند، مهمترين تاكتيك آنها «رويابافي» و دادن وعده‌هاي غيرقابل تحقق به مردم، عوامفريبي يا استفاده از شيوه «پوپوليستي» براي كسب پيروزي مي‌شود. گرايش به بهره‌گيري از شيوه پوپوليستي يا عوامفريبي را اغلب سياستمداران دارند و در ميدان مبارزات انتخاباتي با دادن وعده‌هاي غير قابل تحقق از آنها بهره‌ مي‌برند.

يك نمونه بزرگ، رفتار ترامپ در دوره مبارزات انتخاباتي در آمريكا بود كه از ادبيات سخيف استفاده كرد. اين شيوه اگر اثرات خوبي براي كسب پيروزي داشته باشد، اما خيلي زود خسارت‌هاي ملي آن آشكار مي‌شود و جامعه را دچار رفتارهاي به شدت غيراخلاقي مي‌سازد. واقعيت‌نگري از ملاك‌هاي عمده در اخلاقي بودن مناظره‌هاي انتخاباتي است. رويابافي و ارائه وعده‌هاي دروغين آفت سلامت سياسي است. ترامپ با به‌كارگيري شيوه پوپوليستي، پيروز انتخابات در آمريكا شد، اما امروز و در حالي‌كه 100 روز از رياست جمهوري‌ او در آمريكا گذشته است، بنا بر گزارش‌هاي آماري مقبوليت حدود 30 درصد از جمعيت اين كشور را دارد.

آنچه كه از طريق مناظره انتخاباتي مي‌تواند ملاك تشخيص دقيق رأي دهندگان باشد، ميزان مطابقت گفتار نامزدها با واقعيت‌ها و اجتناب از فريب رويابافي‌هاست. پوپوليسم از ناآگاهي مردم خوراك مي‌گيرد و واقعيت نشاندهنده دو اصل تعيين كننده براي انتخاب صحيح، يعني دانش و تجربه است.

مناظره انتخاباتي صحنه امتحان صداقت و اخلاق است. در اين دوره نامزدهاي حاضر در صحنه چگونه خود را به مردم معرفي مي‌كنند و در معرض نقد رقيب قرار مي‌دهند؟ چه برنامه‌هاي جديدي براي ترميم كاستي‌ها يا تغيير روش‌هاي گذشته مديريت كلان كشور ارائه خواهند داد؟ رئيس جمهوري بر اساس قانون اساسي، بعد از رهبري، بالاترين مقام كشور است. لذا حساسيت در انتخاب رئيس جمهوري ايجاب مي‌كند كه از رويا بافي و دادن وعده‌هاي غيرقابل تحقق اجتناب و بر آگاهي از واقعيت‌ها تأكيد شود.