احتمال مجوز دوباره به روس‌ها برای پرواز به‌ سوریه

 همکاری‌های ایران و روسیه برای مبارزه با تروریسم در سوریه که در ماه‌های اخیر با جدیت و به صورت‌های مختلف ادامه یافته است، در آستانه ورود به فاز تازه‌ای است.

ممکن است هواپیماهای روسی یک بار دیگر مجاز به عبور از آسمان ایران به سوی سوریه شوند. این را دریابان علی شمخانی نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی می‌گوید.

جنگنده‌های روسیه اواخر مرداد ماه از پایگاه هوایی نوژه همدان به سوی مواضع داعش در سوریه حمله‌ور شدند و این سطح بی‌سابقه در همکاری‌های ایران و روسیه در داخل کشور سروصدای زیادی به پا کرد. یکی از دلایل این رخداد، این بود که مردم و رسانه‌ها وقتی از ماجرا باخبر شدند که رسانه‌های روسی تصمیم‌ گرفتند درباره آن اطلاع‌رسانی کنند.

سردار حسین دهقان وزیر دفاع کشورمان علنی‌شدن ماجرا را «بی‌معرفتی» روس‌ها دانست. اما این بار داستان فرق دارد. مسئله استقرار در پایگاه‌های نظامی ایران نیست و تنها حرف از عبور از آسمان ایران مطرح شده است. به اضافه اینکه این بار خبر را از سوی مقامات ایرانی و در زمانی که هنوز در حد یک احتمال است، شنیده‌ایم.

دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان با اشاره به اینکه «روابط و همکاری جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در زمینه مبارزه با تروریسم کاملا راهبردی است»، گفت: «همکاری مشترک ایران و روسیه برای مبارزه با تروریسم در سوریه ابعاد جامع و گسترده‌ای دارد و در صورت لزوم با اعلام نیاز مسئولان دفاعی کشور امکان صدور مجوز برای عبور هواپیماهای روسی از فضای ایران برای پشتیبانی از عملیات زمینی در سوریه وجود دارد».

او با تأکید بر اینکه «عبور هواپیماهای روسیه از آسمان ایران منوط به طی مقدمات و تصمیمات مشترکی است که به نیازمندی‌های میدانی در مبارزه با تروریسم مرتبط است»، افزود: «صدور مجوز عبور، فرایند پیچیده‌ای دارد که مستلزم بررسی‌های کارشناسی در ابعاد مختلف، نیازسنجی دقیق و تعیین زمان‌بندی از پیش مشخص‌شده است». به نظر می‌رسد همکاری‌هایی که به گفته بهرام قاسمی «عجالتا» پایان یافته بود، دوباره از سر گرفته می‌شود. با فرض صدور مجوز از سوی ایران، این فصل از همکاری‌های ایران و روسیه زمانی آغاز می‌شود که دو کشور توانسته‌اند در ماه‌های اخیر با تشکیل ائتلافی سه‌جانبه متشکل از ایران، روسیه و ترکیه، مذاکرات سیاسی برای حل‌وفصل بحران سوریه را وارد مرحله جدید کنند.

آنها در مسکو اولین نشست سه‌جانبه خود را برگزار کردند و درباره آتش‌بس به توافق رسیدند. سپس در آستانه، پایتخت قزاقستان، گرد هم جمع شده و بستر گفت‌وگوهای سوری- سوری میان نمایندگان دولت سوریه و معارضان را فراهم کردند. هفته پیش نیز دور دوم نشست آستانه در سطح کارشناسان برای چکش‌کاری‌های بیشتر در مورد سازوکار آتش‌بس برگزار شد.

همکاری‌های سیاسی ایران و روسیه درباره سوریه در حالی است که سازمان ملل نیز به سلسله‌مذاکرات مربوط به این حوزه ادامه می‌دهد و قرار است اواخر فوریه در ژنو نشست دیگری در این زمینه برگزار شود. در این شرایط ایران و روسیه با توجه به همکاری‌های راهبردی خود برای مبارزه با تروریسم در سوریه، استفاده عملیات هوایی مشترک را محتمل می‌دانند.

این احتمالی است که در ماه‌های اخیر همواره وجود داشته و مقامات ایرانی هیچ‌وقت آن را رد نکرده‌اند. در نیمه آذر ماه و بعد از ملاقات الکساندر لاورنتیف نماینده پوتین با علی‌اکبر ولایتی مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل (در تهران)، بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری خود ضمن اشاره به اینکه او حامل پیغام مهمی درباره سوریه بوده است، از همکاری‌های راهبردی دو کشور سخن گفت و در پاسخ به «شرق» پیرامون احتمال پرواز جنگنده‌های روسی از خاک ایران، گفت: «اکنون چنین بحثی مطرح نیست اما با توجه به همکاری‌های راهبردی در صورت نیاز بررسی خواهد شد».

با توجه به اینکه اکنون شمخانی از احتمال صدور مجوز برای عبور هواپیماهای روسی از آسمان ایران خبر داده می‌توان نتیجه گرفت که دو کشور در شرایط کنونی این ضرورت را احساس کرده‌اند. احساس ضرورت برای ازسرگیری این شکل از همکاری‌ها در شرایطی است که بار قبل برخی از نمایندگان مجلس،‌ استقرار جنگنده‌های روس در پایگاه هوایی نوژه را مغایر با اصل ١٤١ قانون اساسی دانسته بودند. علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی با این استدلال که ایران به هیچ کشوری پایگاه نظامی نداده است، با نظر آنها موافق نبود و از امکان ازسرگیری همکاری‌ها سخن گفته بود.

یادآوری می‌شود که مسعود پزشکیان نایب‌رئیس مجلس شورای اسلامی نیز در همان شهریورماه که هنوز هیاهوی خبری مربوط به جنگنده‌های روسی فروننشسته بود، گفت: «مسائل سیاسی و امنیتی این‌چنینی، بیشتر به شورای‌ عالی امنیت ملی و رهبر معظم انقلاب مربوط می‌شود تا مجلس. بدون اجازه رهبری امکان ندارد چنین اقدامی انجام شود». اکنون علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی که ازسرگیری همکاری‌های نظامی را وابسته به تحولات میدانی سوریه دانسته بود، از احتمال صدور مجوز برای عبور هواپیماهای روسی از آسمان ایران خبر داده است.