دفاع از برجام پشت‌ آخرین تریبون!

 هشت سال پیش با شعار تغییر آمد سناتوری جوان که شور و شوق ریاست بر آمریکا را داشت، درحالی که بسیاری می‌گفتند باراک اوباما شانسی برای پیروزی ندارد، جان مک کین جمهوری خواه تسلیم شد و نخستین بار کاخ سفید به نام یک سیاه پوست سند خورد.

اوباما وعده خروج نیروهای آمریکایی را داد، تعامل با ایران هم البته از همان نخستین روزهای ریاست‌جمهوری سناتور سابق ایلینوی در سخنرانی هایش دیده می‌شد.

برنامه هسته‌ای ایران در زمانی که او به ریاست‌جمهوری رسید به یک مناقشه تمام عیار جهانی میان ایران و غرب تبدیل شده بود. دولت قبل ایران راه خود را از نظام بین‌الملل جدا کرده بود و فقط چرخش سانتریفیوژها را می‌دید.

گستره روابط ایران با جهان در دوره ریاست‌جمهوری آمریکا به مدد دیپلماسی دولت دهم روز به روز کاهش یافت. بی‌دلیل نیست که انتخابات ۹۲ در ایران را برخی نقطه عطفی در سیاست معاصر ایران می‌دانند، تلاش برای بازگشت به نظام بین‌الملل نام حسن روحانی را از صندوق رای مردم خارج کرد.

درواقع آنچه اوباما از آن راهبرد حل مشکلات با ایران از مسیر دیپلماتیک یاد می‌کرد با به قدرت رسیدن حسن روحانی در ایران ممکن شد. با افزایش تحریم‌ها علیه ایران و مذاکرات بی‌حاصل دولت قبل که بیشتر نمایشی به نظر می‌رسید بسیاری در کشور حل مشکلات را مد نظر قرار دادند.

بررسی سیاست اوباما در قبال ایران را دقیقا می‌توان به قبل و بعد از دولت روحانی تقسیم کرد. در واقع اوباما به عنوان سیاستمداری دموکرات که در فضای سیاسی نگاهی ملایم نسبت به جمهوریخواهان تندرو دارد در مواجه با سیاست‌های یک‌جانبه گرایانه دولت دهم در ایران اقداماتی را انجام داد که حتی دولت جمهوریخواه جرج بوش هم این گونه رفتار نکرده بود. باراک اوباما شدیدترین تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را در یک اجماع جهانی بی‌سابقه یکی بعد از دیگری علیه ایران اعمال کرد، اقدامی که موجب شده هنوز هم برخی در ایران دست دوستی اوباما را که در نخستین سخنرانی‌های خود بعد از پیروزی در انتخابات به سمت ایران وعده داده بود را دستی چدنی بخوانند.

اما سیاست تعامل با جهان از سوی روحانی، باراک اوباما را هم سر عقل آورد و به وعده‌های ابتدایی خود که رابطه با ایران از مسیر دیپلماسی و نه فشار و تحریم بود، هدایت کرد. توافق هسته‌ای با تمام حرف و حدیث‌ها و مخالفت‌های محافظه‌کاران در آمریکا و ایران به سرانجام رسید. هرچند دلواپسان ایرانی-آمریکایی همچنان به دنبال سنگ اندازی در مسیر آن هستند، اما نمی‌توان از این تلاش دیپلماتیک در جهان به سادگی گذشت.

برجام نتیجه‌دیپلماسی‌سخت و طاقت‌فرسا بود

فرمانده کل قوای بزرگ‌ترین نیروی نظامی جهان دیروز در در پایگاه نیروی هوایی مک دیل آخرین سخنرانی خود را درباره امنیت ملی ایراد کرد. اوباما گفت: « جانشینم باید بسیاری از رویکردهای مرا بپذیرد و مبارزه علیه ترور را ادامه دهد.» رئیس‌جمهور آمریکا همچنین به دفاع از تصمیماتش درباره ممنوعیت روش‌های بازجویی، بستن زندان گوانتانامو و خروج نیروهای آمریکایی از جنگ‌های خاورمیانه پرداخت و گفت: «کار درست همین بود. من حق داشتم تا نیروهایمان را از عراق خارج کنم و به مبارزات در افغانستان پایان دهم. من کار درستی کردم که یک توافق اتمی با ایران امضا کردم و عملیات کشتار اسامه بن‌لادن، رهبر سابق القاعده را فرماندهی کردم.

به همین منظور به موفقیت ائتلاف ضد داعش تحت رهبری آمریکا در عراق و سوریه اشاره می‌کنم و تاکید دارم که به نحوه استفاده آمریکا از پهپادها شفافیت‌ بیشتری بخشیدم.» ما برنامه هسته‌ای ایران را به عقب راندیم و این تنها ارزیابی من نیست، بلکه ارزیابی سازمان‌های اطلاعاتی اسرائیل نیز هست، اگرچه آنها مخالف توافق هسته‌ای بودند.

اوباما افزود: تمامی این اقدامات نیروهای ما را امن‌تر کرده است که نتیجه دیپلماسی است، حاصل تلاش‌های دیپلماتیک پایدار. مهم نیست که گاهی چقدر سخت و طاقت فرسا به نظر می‌آمدند اما برای حل مناقشات دیگر در خاورمیانه، از یمن تا سوریه و اسرائیل و فلسطین نیاز به این دیپلماسی داریم. باراک اوباما از زمانی که توافق هسته‌ای اجرا شد تلاش کرد آمریکا را بر مدار توافق نگه دارد. او در مقابل تلاش‌های کنگره آمریکا در موضوعات مختلف با تهدید به حق وتویی که دارد ایستاد تا برجام آسیب نبیند.

اگرچه در واپسین روزهای ریاست‌جمهوری باراک اوباما کنگره آمریکا رای به تمدید تحریم‌های ISA داد با این حال هنوز بحث بر سر این ادامه دارد که تحریم‌های ملقب به داماتو چقدر می‌تواند بر مسیر دیپلماسی برجام تاثیر گذار باشد. آنچه دولت آمریکا نگران آن است ادامه مسیر توافق هسته‌ای است چرا که وقتی دونالد ترامپ انتخابات ۸ نوامبر را به یک شگفتی تبدیل کرد و توانست چهل و پنجمین رئیس‌جمهوری آمریکا شود سیاست خارجی آمریکا در یک ابهام فرو رفته است. هرچند دست کم ترامپ در برنامه صد روزه‌ای که اعلام کرده کاری با برجام ندارد، اما اوباما و هم‌طیفان او نگران هستند که اقدامات ترامپ، آمریکا را نزد شرکا و هم پیمانانش، پیمان‌شکن جلوه دهد.